"Рушди маориф ба талошу фидокориҳои бузургони ин миллат бастагӣ дорад. Миллати муваффақ онест, ки дар баробари замон қадам мегузорад ва навгониҳои муосирро дар таълиму тарбия фаро мегирад, дар муассисаҳои таълимии кишвар ба ҷаҳони муосир ҷавобгӯ бошад. Камбуду норасоиҳои мавҷударо бартараф месозад." Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон.
Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи мақоми омӯзгор» аз 31 июли соли 2025 барои омӯзгорон уфуқҳои илҳомбахш боз карда, нақши калидии онҳоро дар ҷомеа таъкид менамояд. Ин ҳуҷҷати ҳамоҳанг вазъи ҳуқуқӣ, кафолатҳои иҷтимоӣ ва ҳимояро танзим намуда, ҳавасмандии рушди касбиро ҳавасманд мекунад. Дар ин мақола ҷанбаҳои мусбати қонун бо истинод ба муқаррароти асосии он ва мисолҳое, ки манфиатҳои омӯзгоронро нишон медиҳанд, омӯхта мешавад. Қонун симфонияи рушди маорифро ба вуҷуд меорад, ки муаллим симфони марказии пешрафт аст.
Қонун аз шаш боб иборат буда, муқаррароти умумӣ, вазъи ҳуқуқӣ, кафолатҳо, дахлнопазирии фаъолият, таълим ва ҷанбаҳои ниҳоиро дар бар мегирад. Мақсади он таъмини иҷрои самараноки ӯҳдадориҳо тавассути эҳтироми ҳуқуқ ва ҳавасмандкунӣ мебошад. Дар Тоҷикистон маориф дар рушди миллӣ нақши пешбаранда дорад ва ин қонун саҳми омӯзгоронро дар ин раванд тақвият медиҳад.
Боби аввал мафҳумҳо ва принсипҳои асосиро муайян мекунад. Муаллим мутахассисест, ки бо касбомӯзӣ дар ҳама зинаҳо, аз муассисаи томактабӣ то таҳсилоти баъдидипломӣ машғул аст (моддаи 1). Мақоми ҳуқуқӣ, шаъну шараф ва амнияти иҷтимоию иқтисодиро дар бар мегирад. Ҷиатҳои мусбат дар принсипҳои конуният, инсондӯстӣ, ҳифзи ҳуқуқ, такмили мунтазами ихтисос (моддаи 3), ки шароити мусоиди меҳнатро ба вуҷуд меоранд, ифода ёфтаанд.
Масалан, принсипи дахолат накардан ба фаъолияти касбӣ (банди 7 моддаи 3) ба муаллимон имкон медиҳад, ки ба равишхои эҷодӣ диққат диҳанд. Дар кори ман ин дар истифодаи омӯзиши омехта зоҳир мешавад, ки дарсҳои забони англисиро ғанӣ мегардонад. Принсипи манъи машѓул шудан ба кори алоќаманд (банди 2) арзиши таълимро таъкид мекунад ва барои навоварї фурсат додан мумкин аст.
Асоси ќонунгузорї (моддаи 2) Конститутсияи Љумњурии Тољикистон, меъёрњо ва стандартњои байналмилалиро муттањид намуда, ба њамгирої бо таљрибаи љањонї мусоидат мекунад. Ин имкони ҳамкорӣ бо муассисаҳои хориҷӣ, боло бурдани эътибори омӯзгорони тоҷикро фароҳам меорад.
Боби 2 ҳуқуқҳо, ӯҳдадориҳо ва маҳдудиятҳоро муфассал шарҳ медиҳад. Моддаи 4 эҳтироми шаъну шарафро таъмин намуда, дастгирии давлатро таъкид мекунад. Ин барои омӯзгорон фазои боэътимод ва ҳавасмандиро ба вуҷуд меорад.
Дар моддаи 5 нуздаҳ ҳуқуқ, аз ҷумла интихоби усулҳои таълим, иштирок дар таҳияи барномаҳо ва тиҷоратикунонии натиҷаҳои илмӣ оварда шудааст. Ин ҳуқуқҳо мустақилияти ҳамаи муаллимонро дар интихоби кор ё методологияи худ афзоиш медиҳанд. Масалан, ҳамчун муаллими забони англисӣ, ман метавонам барномаҳои бар асоси AI-ро, аз қабили Duolingo (барои дарсҳои бозӣ), Babbel (курсҳои фардӣ), ELSA Speak (таҳлили талаффуз), Grammarly (тафтишгари грамматика), Loora (муаллими сӯҳбати AI), TalkPal (чатботҳо барои амалия) ва Diffit (маводҳои фарқкунанда) татбиқ кунам. Ин воситаҳо махсусан дар Нидерландия, Сингапур ва Дания маъмуланд - кишварҳое, ки дар истифодаи усулҳои интерактивии омӯзиш дар ҷаҳон пешсафанд. Ин равишҳо дарсҳоро ҷолибтар мегардонанд ва натиҷаҳои таъсирбахш медиҳанд. Ҳуқуқ ба арзёбии ғайринақшавӣ (Қисми 11) ба пешравии босуръати мансаб мусоидат мекунад, ба монанди ҳамкороне, ки дар асоси нашрияҳояшон пешбарӣ мешаванд.
Масъулиятҳо (қисмати 6) ба ватандӯстӣ, эҳтироми донишҷӯён ва объективӣ таваҷҷуҳ зоҳир мекунанд. Манъи ситонидани маблаѓ аз донишљўён (фасли 9) ба ахлоќи касб таъкид карда, имкон медињад, ки ба сифати тањсилот тамаркуз карда шавад. Беғаразӣ (фасли 11) дар ҷомеаи сермиллат ба муносибатҳои мутаносиб мусоидат мекунад.
Маҳдудиятҳо (моддаи 7) меъёрҳои баланди кормандонро таъмин намуда, муҳити бехатар ва касбиро дар муассисаҳои таълимӣ фароҳам меоранд.
Боби 3 кафолат ва ҳавасмандкуниро пешбинӣ мекунад. Моддаи 8 озодии фаъолият, муоинаи тиббӣ ва шароити меҳнатро дар деҳот кафолат медиҳад. Озодкунӣ аз андози замин (банди 5) ва пардохти саривақтии маош (банди 6) устувории молиявиро беҳтар мекунад. Масалан, дар вилояти Хатлон омӯзгорон соҳиби манзил мешаванд, ки ин саҳми онҳоро дар маорифи маҳаллӣ осон мекунад.
Манъ кардани маблаггузорй (банди 6) ба муаллимон имконият медихад, ки маблағи худро бо салоҳдиди худ истифода бурда, некуаҳволии худро баланд бардоранд.
Дар моддаи 9 мукофотҳо, 30 фоиз мукофотпулӣ барои дараҷаҳои илмӣ ва 20 фоиз мукофотпулӣ барои муваффақиятҳои талабагон дар олимпиадаҳо муқаррар карда шудааст. Чунин дастгирй олимонро ба гузарондани тадкикоти нав рухбаланд мекунад. Омӯзгоре, ки шогирдонаш дар Олимпиадаи байналмилалии забони англисӣ сазовори баҳои баланд мегарданд, маблағи иловагӣ гирифта, арзиши дастовардҳои онҳоро таъкид мекунад. Ҷубронпулии солона барои пардохтҳои коммуналӣ (Қисми 5) дастгирии амалиро илова мекунад.
Боби 4 масъулиятро кафолат медиҳад (моддаи 10), муҳофизат аз фишори беруна. Санҷишҳое, ки танҳо аз ҷониби мақомоти ваколатдор гузаронида мешаванд, муҳити осоиштаи кориро таъмин намуда, ба омӯзгорон имкон медиҳад, ки диққати худро ба эҷодкорӣ равона созанд.
Моддаи 11 макомот вазифадор мекунад, ки муаллимонро эҳтиром кунанд, ҳавасманд гардонанд ва шароит муҳайё кунанд. Мониторинг (Қисми 3) мувофиқатро таъмин мекунад. Масалан, мукофотпулӣ аз лаҳзаи баҳодиҳӣ (Қисми 15) эътирофи шоистаро метезонад.
Боби 5 тайёриро ба тартиб медарорад: таълими бепули дуюм (моддаи 12) ва такмили ихтисос. Ин дари такмили ихтисосро мекушояд. Масалан, муаллимон метавонанд ихтисоси иловагиро пайдо карда, маҳорати худро васеъ намоянд.
Боби шашум масъулиятро барои вайронкунињо (моддаи 15) муќаррар намуда, риояи онро таъмин менамояд.
Хулоса, Қонун «Дар бораи мақоми омӯзгор» як қадами саривақтӣ ва муҳимме дар таҳкими нақши омӯзгор дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Он ҳимояи ҳамаҷонибаи ҳуқуқҳо, кафолатҳои иҷтимоӣ ва ҳавасмандкуниро таъмин мекунад, ки муаллимонро ба рушди касбӣ ва навоварӣ ҳавасманд мекунанд. Дар ниҳояти кор, ин санад барои баланд бардоштани сифати таълим, обрӯю эътибори бештари касби омӯзгорӣ барои насли наврас мусоидат мекунад.
Хусусиятҳои мусбати қонун, аз қабили мустақилият дар интихоби усулҳои таълим, мукофотҳои молиявӣ, бозомӯзии ройгон барои эҷодкорӣ ва худшиносӣ имкониятҳои нав мекушоянд. Ин манбаи илҳом аст, барои саҳмгузорӣ ба илм ва рушди ҷомеа имкониятҳо фароҳам меорад.
Ҳамаи ин саҳми омӯзгоронро дар тарбияи ватандӯстӣ ва арзишҳои фарҳангии насли наврас афзоиш медиҳад.
Татбиқи қонун дар ояндаи наздик низоми маорифи халқро нашъунамо меёбад, ки дар он ҳар як муаллим имкониятҳои худро пурра ба кор бурда метавонад. Ин на танҳо мавқеи Тоҷикистонро дар арсаи таҳсилоти байналмилалӣ мустаҳкам мекунад, балки ояндаи устувори кишварро низ таъмин мекунад. Ман ҳамчун мутахассиси ҷавон боварӣ дорам, ки чунин ташаббусҳо ба комёбиҳои нав ва навоварӣ илҳом мебахшанд.
Кафедраи забони тоҷикӣ ДСРТ
