Сохтори идоракунии созмонҳои муосири радикалӣ-террористӣ ва экстремистӣ дар Осиёи Марказӣ

Дар контескти геополитикаи муосири Осиёи Марказӣ бо ҷойгиршавии геостратегӣ, захираҳо ва вазъи мураккаби сиёсии худ таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳониро ба худ ҷалб мекунад. Дар ин динамикаи минтақавӣ созмонҳои радикалии террористӣ ва ифротӣ, аз қабили Ихвонулмуслимин, ДОИШ ва Ҳизб-ут-Таҳрир нақши муҳим доранд. Фаҳмидани сохтори идоракунии ин созмонҳо калиди асосӣ дар таҳияи стратегияи мубориза бо терроризм ва радикализатсия мебошад. Дар ин эссе сохтори идоракунии ин созмонҳо, асосҳои идеологии онҳо, усулҳои ҷалб ва маблағгузорӣ ва таъсири онҳо ба амнияти минтақавӣ ва ҷаҳониро таҳлил кардан ҷоиз мебошад.        

Таҳлили сохтори идораи созмонҳои радикалӣ-террористӣ ва ифротӣ дар Осиёи Марказӣ, аз қабили Ихвонулмуслимин, ДОИШ ва Ҳизб-ут-Таҳрир барои муборизаи муассир бо терроризм ва радикализатсия дар минтақа муҳим аст. Сарфи назар аз тафовути идеология, усул ва тактика, ин ташкилотҳо дар сохтор ва фаъолияти худ хусусиятҳои умумӣ доранд.

Сохтори идоракунӣ: Ҳар яке аз ин созмонҳо дорои сохтори иерархиявии идоракунии худро доранд, ки метавонанд идоракунӣ, шӯроҳо ва кумитаҳои асосиро дар бар гиранд. Ба онҳо аксар вақт роҳбарони идеологӣ ё низомӣ сарвари қарорҳои асосии стратегиро қабул мекунанд.

Асоси идеологӣ: Ихвонулмуслимин ба фундаментализми исломӣ нигаронида шудааст ва барои истиқрори шариати исломӣ (шариат) бо василаҳои сиёсӣ кор мекунад. Ҳадафи ДОИШ сохтани хилофат аст ва барои таъсиси он бо истифода аз хушунат ва терроризм мубориза мебарад. Ҳизб-ут-таҳрир ғояҳои хилофатро тарғиб намуда, фаъолияти худро тавассути таблиғ ва таблиғот пеш мебарад.

Усулҳои ҷалб: Созмонҳо усулҳои гуногуни ҷалби кадрҳоро истифода мебаранд, аз ҷумла интернет, шабакаҳои иҷтимоӣ, масҷидҳо ва чорабиниҳои ҷамъиятӣ. Онҳо бо ваъдаи идеявию моддӣ дар байни ҷавонон аъзоёни навро ҷалб карда метавонанд.

Маблағгузорӣ: Маблағгузории созмонҳои террористӣ дар Осиёи Марказӣ метавонад тавассути роҳҳои гуногун, аз қабили хайрияҳои хусусӣ, қочоқ, қочоқи маводи мухаддир, тамаъҷӯйи ва ғайра сурат гирад. Онҳо инчунин метавонанд аз сарпарастони хориҷӣ дастгирӣ шаванд.

Таъсир ба амният: Фаъолияти созмонҳои террористию экстремистии радикалӣ дар Осиёи Марказӣ ба амнияти минтақавӣ ва ҷаҳонӣ таъсири ҷиддӣ мерасонад. Онҳо метавонанд ҳамлаҳои террористӣ анҷом диҳанд, ҷангҷӯёнро ҷалб ва таълим диҳанд, дар ҷомеа ташаннуҷ эҷод кунанд ва ба суботи давлатҳо таҳдид кунанд.

Муборизаи муассир бо ин созмонҳо бархӯрди ҳамаҷониба, аз ҷумла на танҳо амалиёти низомӣ, балки тадбирҳои иҷтимоиву иқтисодӣ, мубориза бо фасод, таблиғи исломи мӯътадил ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардумро тақозо мекунад. Танҳо ин равиш метавонад ба таври муассир ҷилавгирӣ аз таъсири ифротгароии тундгаро дар Осиёи Марказӣ ва таъмини амнияти ҳам дар сатҳи минтақавӣ ва ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ кумак кунад.

Ихвонулмуслимин яке аз бонуфузтарин ва густурдатарин созмонҳои исломӣ дар ҷаҳон аст. Онҳо соли 1928 дар Миср аз ҷониби Ҳасан ал-Банно таъсис дода шудааст. Он дар кишварҳои гуногун, аз ҷумла дар Осиёи Марказӣ шӯъбаҳои зиёде дорад. Сохтори идоракунии Ихвонулмуслимин бо зинанизоми дохилӣ тавсиф мешавад, ки роҳбарияти марказӣ стратегияи умумиро таҳия мекунад ва шохаҳои маҳаллии онро ба шароити маҳаллӣ мутобиқ мекунанд. Принсипҳои аслии идеологии ин созмон бунёди шариат ва ҷомеаи исломиро дар бар мегирад, ки онҳоро барои бисёре аз мусалмонони минтақа ҷолиб месозад.

Сохтори идоракунии Ихвонулмуслимин бо зинанизоми мутамарказ тавсиф мешавад ва роҳбарияти марказӣ стратегия ва ҳадафҳои умумии созмонро муайян мекунад. Шӯъбаҳои маҳаллӣ ин стратегияро ба шароит ва ниёзҳои маҳаллӣ мутобиқ мекунад. Ин равиш ба ин имкон медиҳад, ки таъсири худро ба таври муассир густариш диҳанд ва дар шароитҳои гуногуни фарҳангӣ ва сиёсӣ кор кунад.

Сохтори идоракунии созмонҳои муосири радикалӣ-террористӣ ва экстремистӣ дар Осиёи Марказӣ, аз қабили Ихвонулмуслимин, ДОИШ (Давлати Исломии Ироқу Шом) ва Ҳизб-ут-Таҳрир маъмулан бо хусусиятҳои зерин хос аст:

Сохтори мутамарказии иерархӣ: Ин созмонҳо маъмулан роҳбарияти марказӣ доранд, ки қарорҳои стратегӣ қабул мекунанд ва ба ҳадафҳои умумӣ таҳия мекунанд. Онҳо метавонанд роҳбари олӣ, шӯрои машваратӣ ё шӯрои олиро дар бар гиранд.

Шабакаи васеъи ташкилӣ: Ташкилотҳо метавонанд дар сатҳи минтақавӣ ё маҳаллӣ сохтори васеъ дошта бошанд, ки ба онҳо имкон медиҳад, ки дар соҳаҳои гуногун фаъолият кунанд ва амалҳои худро ҳамоҳанг созанд.

Тафовутҳои функсионалӣ: Дар дохили созмонҳо метавонанд воҳидҳои мухталифе бошанд, ки барои иҷрои вазифаҳои муайян масъуланд, аз қабили маблағгузорӣ, ҷалб, омӯзиш, банақшагирии терроризм ва таблиғ.

Истифодаи иртиботи махфӣ (мулоқоти махфӣ): Барои пешгирӣ аз ошкор ва таъқиб аз ҷониби мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, ин созмонҳо метавонанд барои табодули иттилоот аз каналҳои рамзгузорӣ ва махфии иртибот истифода баранд.

Тарбияи идеологӣ ва хоста гирифтан: тарбияи аъзоёни нав ва хоста гирифтани тарафдорон роли асосӣ мебозад. Ин кафолат медиҳад, ки созмонҳо пайваста ҷалб карда мешаванд ва метавонанд амал кунанд.

Принсипҳои асосии идеологии Ихвонулмуслимин таъсиси қонуни исломӣ (шариат) ва ҷомеаи исломиро дар асоси тафсири Ислом дар бар мегирад. Онҳо аз тағйироти сиёсӣ мувофиқи версияи таълимоти исломӣ ҳимоят мекунанд ва бо ваъдаҳои адолат, ҳамбастагии иҷтимоӣ ва мубориза бо фасод ва авторитаризм бисёре аз мусалмонони минтақаро ҷалб мекунанд. Аммо мафкураву шеваҳои онҳо, бахусус дар шароити режимҳои дунявӣ низ баҳсбарангез аст.

ДОИШ (Давлати исломии Ироқу Шом) як мисоли дигари созмони террористии радикалист, ки дар Осиёи Марказӣ нуфуз дорад. Сохтори фармондеҳии ДОИШ бар пояи зинанизоми сахт асос ёфтааст, ки халифа ва мушовирони наздиктарини ӯ тасмимҳои стратегӣ мегиранд, ки баъдан тавассути сатҳҳои гуногуни фармондеҳӣ амалӣ мешаванд.

Ин созмон бо таблиғи муассир ва истифодаи интернет барои ҷалби аъзои нав, аз ҷумла дар Осиёи Марказӣ маъруф аст. ДОИШ тавассути манобеъи мухталиф, аз ҷумла қочоқи нафт, тамаъҷӯӣ ва хайрияҳои ҳамдардӣ дар саросари ҷаҳон маблағгузорӣ мешавад.

Ҳарчанд ДОИШ тайи чанд соли ахир аз қаламрави худ бештар аз даст дода ва бар асари амалиёти низомӣ ба таври қобили мулоҳиза заъиф шудааст, аммо таъсири он аз мардум ва минтақаҳо то ҳол мушоҳида мешавад. Аммо бисёре аз кишварҳо ва созмонҳои байналмилалӣ мубориза бо ин таҳдиди террористиро идома меёбад.

Ҳизб-ут-Таҳрир як созмони ифротӣ аст, ки ҳадафи таъсиси хилофат ва иҷрои қонунҳои шариат аст. Ба сохтори идоракунии онҳо муносибати ғайримарказонидашуда хос аст, ки дар он ҳар як ячейкаи мустақилона, вале бо роҳбарии умумии идеологӣ амал мекунад. Ҳизб-ут-Таҳрир бо корҳои таблиғотии худ ва паҳн кардани ғояҳои худ тавассути адабиёт ва интернет маъруф аст. Маблағгузории ин созмон асосан ба хайрия ва ҳаққи аъзогӣ вобаста аст.

Дар мавриди маблағгузорӣ, хайрияҳо ва ҳаққи аъзогӣ дар қонеъ кардани ниёзҳои молиявии созмон нақши муҳим мебозанд. Онҳо маъмулан аз ҳукумат маблағ намегиранд ва барои дастгирии фаъолияти худ ба ҷонибдорону ҳамдардони худ такя мекунанд.

Яке аз ҷанбаҳои калидии сохтори фармондеҳии созмонҳои террористию экстремистии радикалӣ дар Осиёи Марказӣ қобилияти мутобиқшавӣ ва тағйирпазир будани онҳо мебошад. Онҳо аксар вақт тактика ва стратегияҳоро дар посух ба нерӯҳои ҳукуматӣ ва эътилофи байналмилалӣ иваз мекунанд. Илова бар ин, онҳо барои ҳамоҳангсозии амал ва таблиғ аз технологияҳои муосири коммуникатсионӣ фаъолона истифода мебаранд.

Таъсири ин созмонҳоро ба амнияти минтақавӣ ва ҷаҳонӣ хеле зиёд аст. Онҳо ба субот дар Осиёи Марказӣ таҳдид карда, ниҳодҳои давлатиро халалдор мекунанд ва ба радикализатсияи ҷавонон саҳм мегузоранд. Илова бар ин, иртиботи онҳо ба шабакаҳои байналмилалии террористӣ эҳтимоли ҳамлаҳои террористии фаромиллӣ ва низоъҳоро афзоиш медиҳад.

Барои мубориза бо ин таҳдид равиши ҳамаҷониба зарур аст, ки тадбирҳои низомӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиро дар бар мегирад. Ҳамкории ҳукуматҳои минтақа, табодули иттилоот ва ҳамоҳангсозии амалҳо дар мубориза бо терроризм зарур аст. Илова бар ин, таҳияи барномаҳои ҷилавгирӣ аз ифротгароӣ ва беҳбуди вазъи иқтисодиву иҷтимоии аҳолӣ барои пешгирӣ аз ҷалби ҷонибдорони нав ба созмонҳои радикалӣ муҳим аст.

Равиши пешниҳодшуда дар мубориза бо таҳдиди терроризм муҳим ва муассир аст. Дохил намудани тадбирҳои ҳарбӣ, сиёсӣ, иктисодӣ ва иҷтимоӣ имкон медихад, ки ба проблема бо назардошти характери бисёртарафаи он ба таври комплекс муносибат карда шавад.

Амалиёти ҳарбӣ: Амалиёти низомӣ метавонад барои ҷилавгирӣ аз таҳдидҳои фаврӣ ва нест кардани гурӯҳҳои террористӣ зарур бошад. Бо вуҷуди ин, риояи принсипҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва кам кардани зарари гарав муҳим аст.

Амалиёти сиёсӣ: Бартараф кардани сабабҳои аслии терроризм аксар вақт ҷанбаҳои сиёсиро дар бар мегирад, аз қабили ҳалли низоъ, хотима додан ба зулми давлатӣ ва таъмини ҳуқуқи инсон. Пешбурди демократия, беҳтар намудани қонун ва беҳтар фаъолият кардан дар доираи қонун низ метавонад ба коҳиши радикализатсия мусоидат кунад.

Тадбирҳои иқтисодӣ: Дастгирии рушди иқтисодӣ ва таъсиси ҷойҳои корӣ ба коҳиш додани осебпазирии ҷомеа ба идеологияҳои радикалӣ мусоидат мекунад. Сармоягузорӣ дар соҳаи маориф, зерсохтор ва барномаҳои мубориза бо камбизоатӣ метавонад нобаробарии иҷтимоиро коҳиш диҳад ва сифати зиндагиро беҳтар созад, ки дар навбати худ ҷалби ғояҳои ифротгароиро коҳиш диҳад.

Тадбирҳои иҷтимоӣ: Барномаҳо оид ба пешгирии радикализатсия, аз ҷумла ташаббусҳои таълимӣ ва баланд бардоштани огоҳӣ, метавонанд аз ҷалби аъзои нав ба созмонҳои террористӣ пешгирӣ кунанд. Эҷоди ҷамоаҳои устувор, ки дар он одамон худро фарогир ва муҳофизатшуда эҳсос мекунанд, барои муқовимат бо радикализатсия низ муҳим аст.

Ҳамкории байналмилалӣ: Ҳамкории давлатҳо дар табодули иттилоот, ҳамоҳангсозии амалҳо ва дастгирии ташаббусҳои байналмиллалӣ як унсури асосии мубориза бо терроризм, бахусус бо назардошти хусусияти фаромарзии гурӯҳҳои террористӣ мебошад.

Сохтори идоракунии ин ташкилотҳои террористию экстремистии радикалӣ дар Осиёи Марказӣ дараҷаи баланди муташаккилӣ ва чандирӣ дорад, ки ба онҳо имкон медиҳад, ки фаъолияти пурсамар ва анҷом додани фаъолиятҳои террористии худ дошта бошанд. Ҳарчанд ин созмонҳо метавонанд дар баъзе ҷанбаҳо, аз қабили дараҷаи мутамарказӣ ё мушаххасии фаъолияти амалиётиашон аз ҳам фарқ кунанд, як хусусияти умумии сохтори онҳо ин хоҳиши расидан ба ҳадафҳои ифротии худ тавассути усулҳои муташаккил ва зӯроварӣ мебошад. Ин зарурати талошҳои муштараки ҷомеаи ҷаҳонӣ барои муқобила бо таҳдиди онҳо ва халалдор кардани фаъолияти онҳо таъкид мекунад.